Hypocaustum, rumpa czy szaberka — wiesz co oznaczają te pojęcia?
Jeśli nie, to jesteś w świetnym miejscu, bo w tym słowniczku wytłumaczyliśmy 58 popularnych
zwrotów wykorzystywanych przez zdunów.
Części z nich nie znajdziesz nawet w internecie, więc dobrze jest mieć ten słowniczek zawsze
pod ręką, aby szybko wrócić do interesującego Cię terminu lub wykuć niektóre pojęcia „na
blachę”.
Ale po co w ogóle skupiać się na tych wyrażeniach?
Jeśli jesteś amatorem sztuki budowania pieców, kominkarzem lub po prostu chcesz postawić
swój pierwszy, własnoręcznie wykonany piec, to znajomość zduńskich pojęć jest podstawą.
Dzięki nim możesz dokładnie określić, czego potrzebujesz lub profesjonalnie zapytać
o konkretną poradę zawodowego zduna.
Poza tym uważamy, że zduństwo jest prawdziwą sztuką, sięgającą do pięknych tradycji.
Z szacunku do tej sztuki, warto poznać fundamentalne określenia i posługiwać się nimi
w codziennej pracy.
Na koniec drobna wskazówka. Pojęcia w słowniczku są uszeregowane alfabetycznie,
dlatego szybko możesz znaleźć konkretny wyraz lub wrócić do niego w razie potrzeby.
Mamy nadzieję, że to pozwoli Ci wykorzystać 100% potencjału tej publikacji.
Nie zwlekajmy! Zanurzmy się wspólnie w głąb zduńskich pojęć i odkryjmy ich znaczenie
Lista pojęć:
Antyfis — inaczej korona pieca. Montowany jest w piecach kaflowych na samej górze.
Jest to ozdobny element ceramiczny.
Baba (przy kominie) — kanał łączący oddalony trzon z kominem głównym. Zwykle budowany na strychu pod kątem 30-45 stopni.
Blat kuchenny — płyta żeliwna lub stalowa, na której przygotowuje się posiłki.
Bypass — wąska szczelina pomiędzy paleniskiem a ostatnim kanałem dymnym. Ma na
celu pomóc przy rozpalaniu, transporcie ciężkich gazów oraz wychładzaniu pieca.
Cegła szamotowa — materiał, który doskonale sprawdzi się przy budowie kominków,
palenisk czy wolnostojących pieców. Dzięki swoim właściwościom jest w stanie wytrzymać
ekstremalnie wysokie temperatury, a po wygaśnięciu ognia, utrzymuje ciepło jeszcze przez
długi czas. Zwykle jej wymiary to 115-140 mm szerokości, 230-260 mm głębokości, 60-70 mm
wysokości.
Cokół — element ceramiczny montowany u dołu pieca. Inaczej postument.
Cwykry, cwerki, cwikry (Śląsk) — kawałki cegieł lub szamotu wkładane między kaflami
w celu ich unieruchomienia. Inaczej klinowanie kafli.
Cyt — wystający kamyczek ze szkliwa w kaflu ceramicznym.
Duplikator — stalowe rury przechodzące przez piec kaflowy lub ceglany, które służą
szybszemu oddaniu ciepła do pomieszczenia. Zwykle umieszczane były w pionie lub pod
kątem 45 stopni.
Fajerki — płyta żeliwna z okrągłymi zdejmowanymi elementami. Po ich zdjęciu można
postawić garnek bezpośrednio na ogień.
Futrówka (futrowanie) — warstwa zaprawy zduńskiej w piecowych kanałach, która ma
na celu ochronić rumpę przed przypaleniem i przegrzaniem.
Glina — surowiec wykorzystywany w zduństwie jako składnik zaprawy zduńskiej
Gzyms — element ceramiczny montowany jako zakończenie pieca, kuchni lub kominka
kaflowego.
Hypocaustum — rzymski system centralnego ogrzewania / ogrzewania podłogowego.
W zduństwie jest to powietrzna przerwa w piecach i kuchniach kaflowych, która pozwala
na rozgrzanie się całej bryły.
Kafel — wyrób ceramiczny służący do wykładania powierzchni pieców grzewczych,
kuchennych i kominków. Kafle po uformowaniu z gliny są wypalane, a ich powierzchnia
zewnętrzna pokrywana jest szkliwem.
Kanał opadowy — przewód dymny w piecu lub trzonie kuchennym, który idzie w dół. Jest
on dwa razy większy niż kanał wznośny.
Kanał wznośny — przewód dymny w piecu lub trzonie kuchennym, który idzie w górę.
Jest on dwa razy mniejszy niż kanał opadowy.
Klamerka — 30 cm drut wygięty po łuku. Jego końce są zagięte do siebie pod kątem 90
stopni. Służy do przyciśnięcia poziomicy do kafla.
Kominek — urządzenie grzewcze, które jest zwykle zainstalowane w domach lub mieszkaniach.
Składa się z paleniska oraz obudowy. Kiedyś w zamkach i pałacach budowano kominki
z otwartą komorą spalania. Dziś takie konstrukcje przeznaczone są raczej do ogrodu,
dlatego mówi się, że są to kominki zewnętrzne.
Konwekcja — rodzaj wymiany ciepła, który polega na wprowadzeniu powietrza do obudowy poprzez kratki umieszczone na kominku lub piecokominku. Powietrze to jest ogrzewane w przestrzeni między paleniskiem a obudową, a następnie wychodzi górnymi kratkami.
Może być transportowane do innych pomieszczeń. Najczęściej wykorzystywane w zduństwie
nowoczesnym.
Licowanie — estetyczne układanie kafli w pionie i poziomie.
Margiel — kawałek skały osadowej w elemencie ceramicznym wypalony z kopanej gliny.
Lico — przednia część kafla.
Multiplikator — kanał powietrzny prowadzony w piecu, w celu zwiększenia jego wydajności
dzięki dodatkowej konwekcji.
Otwór wsadowy — element drzwiczek żeliwnych lub stalowych, przez które podaje się
paliwo do paleniska.
Palenisko — przestrzeń w urządzeniach grzewczych, w której odbywa się spalanie paliwa,
np. drewna, węgla, gazu, oleju lub biopaliw. Palenisko może być umieszczone w piecu,
kominku, kotle lub innym urządzeniu grzewczym i jest często zaprojektowane w taki sposób,
aby maksymalnie wykorzystać ciepło powstające w wyniku spalania paliwa.
Panelizowanie — jedna z podtechnik zduństwa nowoczesnego, która ma na celu
połączenie kilku kafli w jeden większy element ceramiczny.
Piec chlebowy — tradycyjne urządzenie do wypieku chleba, które jest zbudowane z cegieł
szamotowych akumulujących ciepło. Choć w dzisiejszych czasach wiele osób korzysta
z nowoczesnych piekarników do wypieku chleba, piec chlebowy nadal pozostaje popularnym urządzeniem wśród miłośników tradycyjnej kuchni i amatorów wypieku domowego
chleba.
Piec kaflowy — rodzaj pieca, który składa się z szeregu połączonych ze sobą kafli,
które tworzą jednolitą konstrukcję. Takie piece były popularne w XIX wieku i początkach XX
wieku, zwłaszcza w Europie, gdzie były używane do ogrzewania pomieszczeń w domach,
kawiarniach, restauracjach i innych budynkach. Piec kaflowy działał na zasadzie akumulacji ciepła. Podczas palenia drewna lub węgla w komorze spalania, ciepło rozprzestrzeniało
się przez połączone kanały wewnątrz pieca i nagrzewało kaflowe płytki, a następnie emitowane było do pomieszczenia w postaci promieniowania cieplnego. W ten sposób piec
kaflowy ogrzewał pomieszczenia przez długi czas, nawet po zakończeniu procesu spalania.
Piec kanałowy — trzon zduński, w którym są zastosowane kanały opadowo-wznośne.
Piece kanałowe dzielimy na 3-, 5-, 7- i 9-kanałowe. Jest to jeden z najstarszych typów
konstrukcji zduńskich.
Piec komorowy — trzon zduński, w którym są zastosowane komory. Zwykle dwie lub trzy,
umieszczone jedna nad drugą.
Piec Kuzniecova — konstrukcja pieca komorowego, stworzona przez Igora Kuzniecova.
Najczęściej piece te są ceglane. Przez swoją masę długo utrzymują ciepło.
Płyta szamotowa (jak cegła szamotowa) — duże elementy ceramiczne, które
najczęściej montuje się w miejscach, gdzie nie ma możliwości zastosowania małych
sklepień szamotowych.
Płytka szamotowa (jak cegła szamotowa) — zwykle jej wymiary to 115-140 mm
szerokości, 230-260 mm głębokości, 20-32 mm wysokości.
Popielnik — miejsce, z którego wybiera się popiół. Najczęściej stosowane przy paleniskach węglowych.
Promieniowanie — rodzaj wymiany ciepła, które ogrzewa pomieszczenie poprzez podniesienie temperatury przedmiotów znajdujących się wokół źródła ciepła. Najczęściej poprzez
promieniowanie ogrzewały piece budowane w technologii zduństwa nowoczesnego.
Rama kuchenna — stalowy element trzonu kuchennego, na którym można odstawić czajnik lub
garnek. Zwykle do ramy przymocowany jest reling do odwieszania ścierek lub pogrzebacza.
Rumpa — tylna część kafla, która wystaje około 3-4 cm od lica. Pomiędzy rumpy wkłada
się cwykry (kliny), a za wewnętrzne jej części wiąże (klamruje) się kafle klamrami.
Rura zapiecowa — okrągły lub prostokątny element stalowy, łączący piec z kominem.
Ruszt — element pieca stworzony do pracy z wysoką temperaturą, najczęściej w palenisku na węgiel. Również używany do grilli i kominków zewnętrznych w celu przygotowania
posiłków.
Stojak — zwykły piec pokojowy, który był w formie prostopadłościanu. W latach powojennych był nieodłącznym elementem każdego gospodarstwa.
Suchy szew — nazwa własna na podobieństwo bypassa. Stosowany w piecach Kuzniecova.
Suszarnia — miejsce w piecu, gdzie można było suszyć owoce i grzyby. W zimie
przydawała się do suszenia obuwia.
Szaberka — zobacz „cwykry”.
Szamot — materiał ceramiczny, który składa się głównie z gliny i wypalonej krzemionki.
Jest to materiał o bardzo wysokiej temperaturze topnienia i odporności na wysokie temperatury, dlatego jest często stosowany w przemyśle ceramicznym, wytwarzaniu pieców,
kotłów, kominów oraz innych elementów wymagających odporności termicznej.
Szyber — część urządzenia zduńskiego, która zamyka lub otwiera drogę spalin.
Szychta — warstwa pieca lub trzonu kaflowego.
Ścianka grzewcza — jest to przylegająca do ściany budowla zduńska, która ma na celu
ogrzewać pomieszczenie sąsiadujące z kuchnią kaflową. Najczęściej takie konstrukcje
można spotkać na Podlasiu.
Tatarek — producent automatyki do sterowania procesem spalania.
Trzon kuchenny — inaczej kuchnia kaflowa. To rodzaj pieca, który zbudowany jest zwykle
z kafli i cegieł szamotowych. Służyła do przyrządzania posiłków i ogrzewania domostw, gdy
posiadała ściankę grzewczą.
Wędzarnia — rodzaj budowli zduńskiej, w której konserwowano mięsa oraz sery.
Wiązanie kafli — proces w zduństwie tradycyjnym, w którym elementy z drutu spawalniczego
(najczęściej 3,2 mm) służą do łączenia kafli po klinowaniu (cwyrkowaniu).
Wyczystka — miejsce w trzonie zduńskim, skąd wybiera się zgromadzoną sadzę z kanałów
dymnych.
Zaprawa szamotowa — służy do łączenia prostek, płytek szamotowych w piecach kaflowych, kominkach, grillach, indywidualnych piecach grzewczych oraz dokonywania drobnych napraw.
Zaprawa zduńska — mieszanka gliny i piasku (w proporcjach: 1 jednostka gliny do 4
jednostek piasku). Służy do wypełniania spoin w zduństwie tradycyjnym.
Zdun — osoba zajmująca się budową oraz naprawą pieców różnego rodzaju: chlebowych,
kuchennych oraz pokojowych. W dzisiejszych czasach rzemieślnik ten zajmuje się również
kominkami i piecokominkami. Aby zostać zawodowym zdunem należy przejść 3-letnią
praktykę u mistrza zduńskiego.
Zduństwo nowoczesne — dziedzina zduństwa, w której do budowy pieca wykorzystywane są kleje ceramiczne, paleniska z zamkniętą komorą spalania oraz sterowniki do
regulacji dopływu powietrza. Piece budowane tą metodą można budować w warsztacie
i przewozić do miejsca docelowego w dużych elementach. Ten nurt w Polsce dopiero się
rozwija.
Zduństwo tradycyjne — dziedzina zduństwa, w której do budowy pieców wykorzystuje
się glinę, piach i drut zduński, a piec jest tworzony bezpośrednio u klienta.
Zsyp — przewód, którym transportowany jest popiół do zbiornika poniżej paleniska. Zsypy
najczęściej prowadziły do piwnic.